محمدمهدي سيدناصري
كودكان نسل زد و آلفاي امروزي كه براي بزرگسالي آماده مي شوند، در دنيايي حركت مي كنند كه به شدت با آنچه نسل هاي قبلي تجربه كرده اند، متفاوت است.
سرعت پيشرفت فناوري، رواج رسانه هاي اجتماعي و چشم انداز جهاني كه با مسائل پيچيده اجتماعي و زيست محيطي مشخص شده است، مجموعه اي منحصر به فرد از چالش ها را ارائه مي دهد كه بر سلامت جسماني، عاطفي و رواني كودكان تأثيرگذار است.
در سال هاي اخير، اولويت هاي اجتماعي تغيير كرده و ارزش هاي سنتي خانواده با تمركز بر وضعيت مادي گرايي براي بسياري از خانواده ها (البته نه همه) جايگزين شده است. كودكان و نوجوانان خيلي زود چيزهايي را كه در خانواده شان اهميت دارد، ياد مي گيرند. بسياري از والدين بيش از حد كار مي كنند، اضطراب بيش از حد دارند و تا حد زيادي تحت فشارند. ساعات طولاني دوري از خانه، در آنها احساس گناه ايجاد مي كند، بنابراين خلاء حضورشان در خانه را با هدايا و تلاش براي پاسخ به ساير زياده خواهي ها جبران مي كنند.
به نظر مي آيد، كودكان امروزي عاشق تجمل اند و اكنون مستبدتر شده اند. حتي گاهي به بزرگ ترها بي احترامي مي كنند. وقتي بزرگترها وارد اتاق مي شوند، ديگر بر نمي خيزند و به راحتي با والدين خود مخالفت مي كنند. چنانچه به كودكان و نوجوانان نسل هاي قبل نگاه كنيم و آنها را با بچه هاي امروزي مقايسه كنيم، از خودمان خواهيم پرسيد، چه اتفاقي افتاده است؟ ما والدين تغيير كرده ايم؟! برخي از اين تغييرات، خوب و بعضي چندان به جا نيستند.
امروزه بسياري از والدين با احساس گناه زيادي دست و پنجه نرم مي كنند. بسياري از ما هنوز زخم هاي دردناك دوران كودكي مان را احساس مي كنيم و تمام تلاش مان را به كار مي بنديم تا از تكرار تاريخ جلوگيري كنيم. ما به نسلي از والدين تبديل شده ايم كه نمي خواهيم كودكانمان لحظه اي ناراحت شوند. ما از آنها دفاع مي كنيم تا ناچار نشوند با عواقب اقدامات خود روبرو شوند. ما راه آنها را براي همه چيز هموار مي كنيم. به عبارت گوياتر، ما همه چيز را درست مي كنيم.
پرواضح است، اين ها موجب بي انگيزگي عمومي، اخلاق كاري ضعيف و وابستگي در ميان كودكان و جوانان آينده مي شود علاوه بر همه اينها، ما شاهد افزايش هشدار دهنده مسايل مربوط به سلامت روان در ميان همه گروه هاي سني هستيم. كودكان، نوجوانان و جوانان ما نمي توانند با زندگي كنار بيايند. اگر ما براي اطمينان از خوشبختي آنها اين همه تلاش كرده ايم، پس چرا نسلي عصباني، ناراضي و پر استرس را به وجود مي آوريم؟!
گرچه در دهه هاي اخير اين گونه به نظر مي رسد كه والدين در زمينه تربيت فرزندان، مطالعات بيشتري داشته و پيوسته مي كوشند تا از طريق فضاي مجازي هم كه شده مهارت هاي فرزندپروري خود را ارتقا دهند، وليكن به نظر مي رسد، كارساز نبوده است. در واقع مطالعه اي كه در سال 1403 درباره تأثير بيش از حد اطلاعات بر والدين منتشر شده است، نشان گر اين است كه والديني با سطوح پايين تر خودكارآمدي (معروف به اعتماد به نفس پايين تر) زمان بيشتري را به جست وجوي آنلاين اطلاعات مشغول بوده اند.
بنابراين، گاهي اوقات اطلاعات سر ريز شده مي تواند تأثير مخربي بر اعتماد به نفس والدين داشته باشد. يك كودك در دنياي مدرن به يك پدر و مادر خوب نياز دارد، نه يك والدين كامل. از سوي ديگر، با گسترش فناوري، لاجرم به سمت سبك زندگي ديجيتالي تر حركت كرده ايم. از جهات خاصي، به يقين نمي توان مزاياي آن را ناديده گرفت، اما چالش هاي زيادي را نيز به همراه داشته است. به طور خاص، وقتي صحبت از رشد كودك مي شود، استفاده بي محابا از فناوري در اوايل كودكي نتايج منفي در زمينه هاي رشد اجتماعي و شناختي كودكان دارد. از طرفي همانطور كه سبك زندگي ما به يك حوزه ديجيتالي تر تغيير كرده است، تأثير مستقيمي بر پويايي نهاد خانواده گذارده است. تعاملات چهره به چهره دگرگون شده است، زيرا امروز اتكاي بيشتري به فناوري براي كودكان وجود دارد و به طور بالقوه كودكان و نوجوانان را در معرض مطالب آزاردهنده قرار مي دهد.
در مجموع، مي توان بيان كرد كه والدين با افزايش فناوري با يك مسئله فزاينده قطع ارتباط بالقوه در سيستم خانواده مواجه شده اند. به دليل بسياري از عوامل اجتماعي، فشار جديدي بردوش والدين قرار دارد. باتوجه به وضعيت اقتصادي درحال تغيير و نقش و انتظارات والدين، والدگري را براي بسياري تغيير داده است. در حال حاضر اغلب لازم است كه والدين در حال كار باشند، اگر نه يك شغل، بلكه چندين شغل براي تامين مخارج زندگي خود داشته باشند. لذا تغييرات كلي در ارزش هاي مرتبط با فرزندپروري حاصل شده است.
چرا فرزندان ما بالغ و مسئوليت پذير نيستند؟ والدين نسل آلفا (متولدين 1390 به بعد) حواسشان هست؟ والدين نسل آلفا آموخته اند كه والدگري به معناي فراهم كردن امكانات و دارايي هاي مادي براي بچه ها است و خود را به عنوان "والدين خوب" معرفي مي كنند. آنها در واقع هيچ تلاشي براي رشد آنها نمي كنند، بلكه آنها را به عنوان فرزنداني با هيچ مسئوليتي، بدون درك انتظارات دنياي واقعي، پرورش مي دهند.
چنين كودكاني تحت تأثير دارايي هاي مادي، در روند رشد خود ناچارند تمركز خود را بر مسائل مطالعاتي، مهارت ها، نگرش، رفتار، صداقت، ارزش ها، شخصيت و ... از دست بدهند، كه به دليل اين فرزندپروري ناموفق، اكثر آن ها در نهايت نابالغ مي شوند. بخش غم انگيز ماجرا اين است كه در نهايت والدين، جامعه، مدارس، دانشگاه، فرزندان خود را به دليل ناتواني آن ها در انجام مسئوليت در زندگي حرفه اي و شخصي پس از رسيدن به سن بلوغ سرزنش مي كنند.
چگونه مي توان انتظار داشت كه يك كودك نازپرورده (تا سن نوجواني) يك شبه بالغ شود؟ چنين جواناني از دنياي واقعي مي ترسند، و به دنبال منطقه راحتي هستند تا همچون كودكان پنهان شوند. قبل از اين كه اوضاع بدتر شود چه چيزي بايد اصلاح شود؟ما يكي از اولين نسل هايي هستيم كه اين هنجارهاي جديد را در فرزندپروري پياده كرديم و اكنون كه فرزندانمان بزرگتر شده اند، نتايج آن را مي بينيم. اگر اين روند ادامه پيدا كند، تصور كنيد نسل هاي آينده چگونه خواهند بود؟
همه ما به عنوان والد لازم است، به جاي تمركز بر مادي گرايي، در جايگاه والدين روي رويكرد ارزش محور تمركز كنيم تا حس ارزش ها، اشتراك گذاري، مراقبت، احترام گذاشتن، مسئوليت پذيري، انضباط شخصي، كار گروهي، رفتار اخلاقي، رفتار بالغ و ... را پرورش دهيم. البته اين يادگيري ها بايد در سنين مناسب منتقل شود، تا رشد كودكان به شكل طبيعي اتفاق بيفتد و مسئوليت پذيري آن ها را تسهيل كند. در اين صورت است كه مي توانيم از فرزندانمان انتظار داشته باشيم كه مسئوليت پذير، واقعي، دلسوز، و شهرونداني با نگرش صحيح باشند.
حال كه جهان سريع تر از هر زمان ديگري در حال تغيير است، مهم اين است كه نسل زد و آلفا را براي چالش هايي كه با آن روبرو خواهند شد آماده كنيم. از پيشرفت هاي فناوري گرفته تا تغييرات آب و هوايي و در مفهوم كلي تر، آينده ناشناخته هاي بسياري را در خود جاي داده است. اما اقداماتي مي توانيم انجام دهيم تا به فرزندانمان كمك كنيم، آماده باشند. پس از همين حالا شروع كنيد! فردا دير است.
مدرس دانشگاه و پژوهشگر حقوق بين الملل كودكان
انتشار مطالب در باشگاه نخبگان ايرنا به منظور تبادل آرا و نظرات گوناگون جامعه است و الزاما به معناي تأييد كامل محتواي آن نيست. ايرنا آمادگي انتشار نقد و بررسي ديدگاه هاي منتشر شده را دارد.