دانش آموخته علوم حوزوي درباره اهميت كتاب كافي گفت: شيخ كليني در دوران غيبت صغراي امام زمان(عج) زندگي مي كرد و هم عصر بودن با اين دوران سبب مي شود تا اثر اين افراد از ساير كساني كه كار تأليفي و روايي انجام داده اند اعتبار بيشتري پيدا كند؛ زيرا متصل به عصر معصوم(ع) هستند و هرچه به عصر معصوم(ع) نزديك تر باشيم اعتبار روايات بيشتر است.
به گزارش پايگاه فكر و فرهنگ مبلغ، محمدرسول تبيك، فارغ التحصيل علوم سياسي و روابط بين الملل و دانش آموخته علوم حوزوي در گفت وگو با ايكنا به مناسبت روز بزرگداشت شيخ كليني در 19 ارديبهشت به شرح و معرفي شيخ كليني و اثر ماندگار ايشان يعني كتاب الكافي و آثاري كه درباره اين كتاب نوشته شده پرداخته است كه در ادامه حاصل اين گفت وگو را مي خوانيد.
بنابر روايت ايكنا، روز بزرگداشت مرحوم كليني مناسبتي است كه مي توانيم بررسي اجمالي در مورد اين شخصيت بزرگ داشته باشيم. بدون ترديد شناخت بيشتر به آثار و انديشه هاي ايشان مي تواند مسير روشني را پيش روي ما قرار دهد. شيخ كليني شخصيتي بود كه از نظر ابعاد علمي، اخلاقي و... انسان كم نظيري بوده است.
خبرهاي مرتبط چرا لقب "رضا" را به امام هشتم دادند؟
خصوصيات مثبت جهان عصر ظهور چيست؟
ماجراي سفارش مهم امام زمان به شيعيان/ چه چيزي را نبايد دست كم گرفت؟
امام رضا (ع) حجت امروز ما را مشخص كردند
شيخ كليني در دوران غيبت صغراي امام زمان(عج) زندگي مي كرد و هم عصر بودن با اين دوران سبب مي شود تا اثر اين افراد از ساير كساني كه كار تأليفي و روايي انجام داده اند اعتبار بيشتري پيدا كند؛ زيرا متصل به عصر معصوم(ع) هستند و هرچه به عصر معصوم(ع) نزديك تر باشيم اعتبار روايات بيشتر است چون واسطه ها كمتر است؛ بنابراين آثار مرحوم كليني كه هم عصر امام زمان(عج) در دوره غيبت صغرا بوده داراي اهميت زيادي است حتي گفته شده شيخ كليني از افرادي كه از امام هادي(ع) و امام حسن عسكري(ع) نقل روايت كرده بودند را ديده و با آنها صحبت كرده است. همين موضوع باعث مي شود تأليف او از اعتبار علمي بيشتري برخوردار باشد.
كتاب كافي مهم ترين اثر شيخ كليني
يكي از آثار بسيار مهم شيخ كليني كتاب الكافي است؛ اين كتاب در سه بخش اصول كافي، فروع كافي و روضه كافي تعريف شده است. كتاب كافي يكي از كتب اربعه؛ يعني يكي از چهار كتاب اصلي شيعيان است كه فقها بعد از قرآن براي اجتهاد خود از اين منابع استفاده مي كنند. بزرگاني مثل مرحوم شيخ مفيد نظرشان اين است كه در بين كتب اربعه يعني استبصار، تهذيب، من لايحضرالفقيه و الكافي، برترين، بهترين و جامع ترين كتاب كافي است. نقل مشهوري وجود دارد كه كافي را نزد امام زمان(عج) عرضه كردند و ايشان جمله اي فرمودند كه الكافي كافٍ لِشيعَتِنا؛ يعني كتاب كافي براي شيعيان ما كافي است و اين نشان دهنده اين است كه تمام اين كتاب مورد تائيد امام معصوم(ع) قرار گرفته است.
اگر بخواهيم به محتوا و ساختار كتاب فروع، اصول و روضه كافي بپردازيم بايد گفت اصول كافي شامل روايات كلامي و اعتقادي است و در فروع كافي به روايات فقهي پرداخته شده است و روضه كافي شامل احاديث پراكنده و متفرقه مي شود. در مورد تعداد روايات كافي اختلاف نظر وجود دارد اما از 15 هزار حديث تا بيش از 16 هزار حديث در بين افراد مختلف ذكر شده است. سلسله روايي احاديث از نظر علم رجال بسيار مهم است؛ زيرا نشان دهنده صحت احاديث است و در كتاب كافي نام افراد بزرگي وجود دارد كه اسم آنها نشان دهنده اعتبار و سنديت روايت است. مرحوم شيخ كليني در پاسخ به اعتبار و سنديت كتاب كافي بيان كرده است كه در كتاب كافي تمام آن چيزي كه يك متعلم در فنون علم دين به آن نياز دارد و قصد عمل به روايات درست و سنت صحيح پيامبر(ص) و اهل بيت(ع) را دارد جمع آوري شده است.
مرحوم شيخ مفيد كه از معاصران شيخ كليني بوده است درباره كتاب كافي بيان كرده كتاب كافي از برترين كتاب هاي شيعه و پرفايده ترين آنها است. مرحوم علامه مجلسي نيز گفته اند اصلاً مثل و مشابه كافي در بين مسلمان ها نوشته نشده است آقاي خويي در كتاب معجم رجال الحديث و تفصيل طبقات الرواه از قول استاد خود يعني مرحوم آيت الله ناييني گفته اند مناقشه در اصل روايت كافي حرفه و ترفند عاجزان و ناتوان ها است. آيت الله سيد محسن حكيم در كتاب مستمسك العروة الوثقي كتاب كافي را يكي از كتب اربعه مي دانند كه محور عمل به شيعه است. همچنين مرحوم شيخ عباس قمي، شيخ كليني را مطمئن ترين محدث مي داند كه از ايشان مطمئن تر نداريم.
جايگاه مهم محدثان در نظر امام زمان(عج)
محدث و راوي بودن به اين علت مهم است كه در زماني كه قرار بود غيبت صغرا به پايان برسد و غيبت كبري آغاز شود؛ وقتي از امام زمان(عج) درخواست مي شود ما در اين دوره چه كنيم؟ امام(عج) مي فرمايند به راويان حديث مراجعه كنيد بنابراين معلوم است كه راوي حديث بودن يك جايگاه بسيار عظيمي است كه صرفاً نقل روايات نيست بلكه فرد بايد فقيه، متكلم و محدث باشد و از نظر علمي و شخصيتي در مراتب بالايي قرار داشته باشد و به فنون مختلف ديني تسلط و اشراف داشته باشد تا بتواند جايگاه راوي بودن را كه امام عصر(عج) مي فرمايد بايد به آنها مراجعه كرد را داشته باشد. مرحوم كليني يكي از مناسب ترين اين افراد است.
معرفي بخش هاي مختلف كتاب كافي
اصول كافي بخش هاي مختلفي دارد كه محوريت علم كلام و اعتقادات است؛ مثل بخش عقل و جهل كه رواياتي كه در اين زمينه جمع آوري شده بسيار فوق العاده و منحصر به فرد هستند. كتاب فضل العلم، كتاب توحيد، كتاب حجت كه بهترين روايات درباره امام شناسي است از همين بخش جمع آوري شده اند. كتاب ايمان، دعا و فضل قرآن از بخش هاي مختلفي است كه در كتاب اصول كافي گردآوري شده است. كتاب فروع كافي به روايات مربوط به مسائل فقهي مي پردازد و از مباحثي به طهارت، صلاه و زكات شروع مي شود و به بخش هاي قضا، احكام و ايمان مي رسد.
كتاب روضه كافي سومين بخش از كافي است روايات مختلف كه خيلي نظم و ترتيب و نسب خاصي ندارد جمع آوري شده است؛ مثل كتاب تأويل و تفسير برخي از روايات قرآن، توصيه ها و اندرزهاي ائمه(ع) در مورد رويا و خواب، كيفيت آفرينش هستي، تاريخ بعضي از پيامبران بزرگ، فضيلت شيعه و وظايف شيعيان، برخي از مسائل صدر اسلام، مسائل مربوط به امام عصر(عج) و صفات ايشان، تاريخ زندگي برخي از اصحاب و اشخاص مثل ابوذر، سلمان، جعفر بن ابيطالب؛ بخش هاي مختلف اين كتاب است.
بهترين ترجمه ها و شرح هاي كتاب كافي
ممكن است براي بسياري سؤال باشد كه از كدام يك از ترجمه ها مي توانيم استفاده كنيم؟ زيرا روايات به زبان عربي است و ترجمه هاي مختلفي وجود دارد كه بايد گفت ترجمه سيد جواد مصطفوي در چهار جلد يا ترجمه محمدباقر كمره اي كه در شش جلد جزء ترجمه هاي منتشر شده معروف اصول كافي هستند.
ممكن است برخي بيشتر از ترجمه بخواهند از كتاب كافي استفاده كنند و توضيحات بيشتر و شرح بيشتري را نسبت به اصول كافي داشته باشند شرح هاي متعددي هم درباره اصول كافي داريم كه يكي از معروف ترين آنها شرحي است كه صدرالمتالهين شيرازي ملقب به ملاصدرا نوشته است كه در مورد انگيزه و علت اينكه به سراغ اصول كافي رفته اينگونه بيان مي كند در بين كتاب هاي روايي بهترين احاديث و گفتارهايي كه از اهل بيت(ع) روايت شده و درخشنده ترين سخناني كه مثل مرواريد به هم پيوسته است و براي ما نقل شده است؛ احاديث كافي است. ملاصدرا از مرحوم شيخ كافي به عنوان امين الاسلام، شيخ عالم، كامل، مجتهد و وارع فاخر ياد مي كند. ملاصدرا ديدگاه هاي عرفاني و فلسفي خاصي در اين شرح دارد كه اين اثر و شرح را به يك اثر فوق العاده تبديل كرده است.
يكي ديگر از آثاري كه به شرح كتاب كافي پرداخته كتاب مرآة العقول است كه مرحوم مجلسي بر اين كتاب نوشته است. همچنين يكي ديگر از آثاري كه به شرح اصول كافي پرداخته كتابي است با عنوان شرح اصول من الكافي اثر آيت الله سيد محمد خامنه اي كه با تصحيح، تحقيق و مقدمه محمود فاضل يزدي مطلق منتشر شده است و به بخش هاي مختلف اين اثر ارزشمند پرداخته است و آن را به صورت مبسوط شرح داده است. مرحوم ملا صالح مازندراني نيز كتاب شرح كافي الاصول والروضه را نوشته است كه براي قرن يازدهم است البته اين كتاب به زبان عربي است.
كتاب هاي نوشته شده درباره شيخ كليني و كافي
اگر بخواهيم كتاب هايي را براي آشنايي بيشتر با مرحوم كليني معرفي كنيم مي توان كتاب گفت وگوها و گفتارها درباره كليني و كافي كه موسسه فرهنگي دارالحديث آن را منتشر كرده است معرفي كرد. مجموعه ديگري مبني بر آفرينندگان فرهنگ و تمدن اسلام و بوم ايران نوشته شده است كه مجموعه مفصلي است كه به زندگينامه شيخ كليني، زمانه و انديشه هاي ايشان پرداخته است. اين كتاب به صورت مختصر است كه بسياري از جوان ها و نوجوان ها مي توانند از اين اثر براي آگاهي بيشتر نسبت به اين بزرگمرد استفاده كنند.
همچنين كتاب شناختنامه كليني و الكافي كه جزء آثار مهمي است كه از مجموعه آثار كنگره بين المللي كليني است كه در چهار جلد منتشر شده است. ساختار اين كتاب به اين صورت است كه مقالات مختلفي كه در اين كتاب آورده شده تماماً درباره كتاب كافي و شخصيت مرحوم كليني در احاديث اوست. جلد اول اين كتاب درباره مقالاتي درباره شخصيت كليني است؛ جلد دوم درباره كتاب كافي و شرح هاي مرتبط با آن نوشته شده است؛ جلد سوم مقالاتي درباره اعتبار اسناد و احاديث كافي است و جلد چهارم مقالاتي است كه به فقه الحديث به مباحث كلامي و عقلي در احاديث كافي آمده پرداخته است و در پايان هر كدام از اين مجلدات نيز يك فهرست مجزا از مطالب آن جلد ذكر شده است.
كتاب ديگري تحت عنوان دفاع از كافي با زير عنوان نقد و بررسي مهمترين شبهه ها در مورد كافي و شيخ از سوي مؤسسه دايره المعارف فقه اسلامي منتشر شده است كه اثر ارزشمندي است كه مي تواند به ويژه براي محققيني كه درباره مرحوم كليني، انديشه و آثار ايشان كار پژوهشي انجام مي دهند بسيار قابل استفاده باشد.
اميدوارم براي مخاطب هاي نسل جديد يعني نوجوانان كودكان در مورد اين افرادي كه جزو تاريخ، هويت، فرهنگ و تمدن ملي و ديني ما هستند آثار متعددي تعريف كنيم و كتاب ها به زبان هاي مختلف براي مخاطبان مختلف تأليف و معرفي شوند تا نهايتاً بتوانيم از آثار و انديشه هاي اين افراد براي درست طي كردن و بهتر طي كردن مسير زندگي و رسيدن به سعادت زندگي استفاده كنيم.