مسئولیت اجتماعی
موضوع منابع انسانی بیش از یک دهه است که در دانشگاههای مدیریت مورد مطالعه قرار میگیرد و مهمترین هدف آن تبدیل این منابع به سرمایه انسانی است که بتواند تولید ارزش و ثروت نماید. مؤسسه مطالعات و بهرهوری منابع انسانی که در راستای نگرش جدید معماری منابع استانی فعالیت میکند، قدمهای بسیار مهمی درا ین زمینه برداشته است و جایزه مدل تعالی منابع انسانی از مهمترین اقدامات این مؤسسه است .
بحث مسولیت اجتماعی بنگاه ها یکی از چالش های مهم منابع انسانی چه ازدیدگاه غرب و چه از دیدگاه ایدئلوژیک است و امروزه کشورها به دنبال راهی هستند تا از طریق آن مسئولیتپذیری نهادها را در مقابل هم افزایش دهند تا به اهداف خود برسند.
برای داشتن کشوری با اقتصاد رقابتپذیر در سطح جهان باید زیرساختهای آن را ایجاد کرد، یکی از این زمینههای بنیادی ایجاد مسئولیت اجتماعی در بنگاههاست.
مفهوم مسئولیت اجتماعی ریشه عمیقی در آموزههای دینی ما دارد ولی متأسفانه در حوزه کسب و کار کمتر به آن توجه شده است در حالی که دیگران برروی آن کار کرده و به نتایج خوبی دست یافته اند.
تعریف CSR
CSR یک مفهوم جدید است که هنوز تعریف واحدی که در سطح جهانی مورد قبول باشد برای آن ارائه نشده است. میتوان گفت CSR در یک تعریف عام طریقی است که بنگاهها به وسیله آن رویکردهای اقتصادی اجتماعی و زیست محیطی را با ارزشها، فرهنگ، استراتژیها، ساختار تصمیمگیری و شیوههای عملیاتی خود به شکلی شفاف و قابل حسابرسی یکپارچه میکنند و در نتیجه فرآیندها و رویههای بهتری را درون سازمان خود جاری میکنند و به این ترتیب ثروت میآفرینند و جامعه را بهبود میبخشند.
پذیریش و توسعه مفهوم CSR
امروزه این مفهوم در سطح وسیعی مورد پذیرش قرار گرفته و معنای آن حوزههایی چون ایمنی محصول، صداقت در تبلیغات، حقوق کارکنان ، پایداری محیط زیست، رفتار اخلاقی و مسئولیتهای جهانی را دربرمیگیرد و ذینفعان وسیعی از کارکنان، مشتریان، جوامع، محیط زیست، رقبا، شرکای تجاری، سرمایهگذاران، سهامداران و دولتها را شامل میشود.
تحول دیدگاههای CSR
1 – مدل اقتصادی
2 – مدل قانونی: برای این مفهوم نیز همچون سایر مفاهیم باید قانون وضع کرد تا به عنوان یک مدل در کنار مدل اقتصادی قرار گیرد. و خلاءها رفع شود.
3- مدل اجتماعی: گاهی با وجود مدل قانونی نیز مشکلاتی پیش میآید، مثلاً با وجود قانون کار ما شاهد اختلاف کارگر و کارفرما هستیم لذا متفکران علم اقتصاد و مدیریت در کنار این دو مدل، مسایل اجتماعی را نیز مطرح کردند با این تفاوت که در این مدل برخلاف مدل های قبلی اجباری در کار نیست و این ویژگی CSR است که بنگاهها میتوانند به صورت اختیاری و داوطلبانه آن را انتخاب کنند. با وجود این ویژگی مدل اجتماعی فراتر از قانون است چرا که سازمانها قوانین را رعایت میکنند و بعد از اینکه بلوغ بیشتری پیدا میکنند وارد مدل اجتماعی و رعایت مسئولیتهای آن میشوند.
روش برخورد بنگاهها با CSR
1- رویکرد تدافعی: یک شرکت در ابتدا با ورود مبحثی جدید مخالفت می کند. این رویکرد در کشور ما بسیار مرسوم است؛ فرار از پرداخت مالیات، حق بیمه و حقوق کارگر از نمودهای بارز رویکرد تدافعی است.
2- رویکرد هزینه- فایده: به مرور به فکر راه چاره افتاده و به فکر محاسبه هزینه- فایده میافتد.
3- رویکرد استراتژیک: بعد از مدتی شرکت متوجه میشود که در این شرایط تنها محاسبه هزینه – فایده کفایت نمیکند و آن را در برنامهریزیهای استراتژیک خود میگنجاند؛ تبعیت از قوانین، پرداخت مالیات و ... در این بخش قرار می گیرند.
4- رویکرد نوآوری و یادگیری: مرحله بالاتری هم وجود دارد که شرکت برای رسیدن به موفقیت بیشتر در این موضوع پیشتاز شده و به حرکات نوآورانه میپردازد.
کشورهای فعال در حوزه CSR
در کشورهایی که شاخص رقابتپذیری وضعیت خوبی دارد سطح مسوولیتپذیری اجتماعی نیز بالاست در سطح بینالمللی در آمریکای شمالی، آمریکای لاتین و اروپا به این موضوع در حد مطلوبی پرداخته شده است اما محدودهای از آسیا و قسمتی از آفریقا هنوز وارد مرحله گزارش دهی نشدهاند. بر اساس گزارش مجمع جهانی اقتصاد در سال 2007، کشورهایی همچون انگلستان ، آمریکا ، ژاپن ، هلند ، سنگاپور ، بلژیک ، کانادا، استرالیا و دانمارک در این حوزه پیش رفتهاند و کشورهایی از قبیل آنگولا ، بنگلادش ، چین و اتیوپی نیز جزو شروع کنندگان هستند اما کشور ما هنوز در لیست شروعکنندگان نیز قرار ندارد.
دلایل موافقت با CSR
1- اثرات اجتماعی ناشی از فعالیت و کسب و کار را نشان داده و راهحل برای آن ارایه میکند.
2- منابع فردی کسب و کار را محافظت میکند.
3-از مقابله و تعارض کسب و کار با دولت جلوگیری می کند.
4-جذب متخصصین و به کارگیری منابع را تسهیل میکند .
5- راههای برخورد پیشگیرانه با مشکلات را نشان میدهد.
دلایل مخالفت با CSR
1- اهداف بازار آزاد را برای دستیابی به سود بیشتر، محدود میکند.
2-اهداف اولیه کسب و کار را مخدوش میکند.
3- توان رقابت در بازارهای بینالمللی را محدود میسازد.
4- کسب و کار برای فعالیتهای اجتماعی تجهیز نشده و توان آن را نیز ندارد.
ده انگیزه برای CSR
1 شهرت و مدیریت برند
2 مدیریت ریسک
3 جذب ، نگهداری و ایجاد انگیزه درکارکنان
4 دسترسی بهتر به منابع سرمایه
5 نوآوری و یادگیری
6 صرفه جویی در هزینه ها و کارآیی عملیات
7 رقابت و نفوذ در بازار
8 مجوزهای اجتماعی برای تداوم کار
9 ارتباط بهتر با مقامات دولتی
10 بهبود مستمر و ارتقاءِ سازمانی.
نقش دولت در برقراری و رواج CSR
دولت یکی از ارکانی است که باید به این موضوع بپردازد و میتواند نقش برنامهریزی داشته باشد و قوانین را به صورتی تدوین کند که سازمانها را به این سمت سوق دهد همچنین با هماهنگی با NGO ها، افزایش آگاهیهای عمومی، آموزش ابزارهای مدیریتی و ایجاد محیطهای تشویقی به اشاعه این فرهنگ کمک کند.